અરવિંદ કેજરીવાલની આમ આદમી પાર્ટી (AAP) દિલ્હીમાં શિક્ષણને “ક્રાંતિ” બનાવવાનો દાવો કરે છે. પરંતુ, શું ખરેખર સરકારી શાળાઓની ગુણવત્તા અને બાળકોના ભવિષ્યમાં મૂલ્યવાન ફેરફાર આવ્યા છે? આ પ્રશ્નનો જવાબ શોધવા માટે આપણે આંકડાઓ, નિષ્ણાતોના અભિપ્રાયો અને રાજકીય ટીકાઓની સમગ્ર તપાસ કરીએ.
શિક્ષણમાં નિવેશ: બજેટ અને મૂળભૂત સુધારાઓ
2015માં સત્તામાં આવીને AAP સરકારે શિક્ષણ પર બજેટનો 20-25% ભાગ ખર્ચવાનું શરૂ કર્યું, જે ભારતમાં સૌથી વધુ છે. સ્માર્ટ ક્લાસ, સ્વિમિંગ પૂલ, અદ્યતન લેબ જેવી સુવિધાઓથી સરકારી શાળાઓને ખાનગી સંસ્થાઓની સમકક્ષ બનાવવાનો પ્રયાસ થયો. પરંતુ, જીએસડીપીની તુલનામાં શિક્ષણ ખર્ચ માત્ર 1.63% જ છે, જે રાષ્ટ્રીય સરેરાશ 4.12% કરતાં નોંધપાત્ર રીતે ઓછું છે.
શિક્ષકોની ટ્રેનિંગ અને આંતરરાષ્ટ્રીય પહેલ
દિલ્હી સરકારે ઑક્સફર્ડ અને કેમ્બ્રિજ જેવી યુનિવર્સિટીઓમાં 1,000થી વધુ શિક્ષકોને ટ્રેનિંગ મોકલ્યા. આ પગલાને નિષ્ણાતો દ્વારા સરાહવામાં આવ્યું છે. પરંતુ, શિક્ષક-વિદ્યાર્થી ગુણોત્તર (1:30) હજુ ગંભીર છે, જે બિહાર પછી સૌથી ખરાબ છે.
પરિણામો અને ડ્રૉપઆઉટની સ્થિતિ
- 10મી-12મીના પરિણામો: 2023માં દિલ્હીની સરકારી શાળાઓમાં 97% પાસ દર સીબીએસઇના રાષ્ટ્રીય સરેરાશ (94.4%) કરતાં વધુ છે.
- નવમી-અગિયારમાં નાપાસ: 2023-24માં 1 લાખ વિદ્યાર્થીઓ નવમીમાં અને 51,914 અગિયારમાં નાપાસ થયા. ટીકાકારોનો આરોપ છે કે દસમીનું રિઝલ્ટ સુધારવા નબળા વિદ્યાર્થીઓને અટકાવવામાં આવે છે.
- ડ્રૉપઆઉટ નિર્ણય: 2024માં નવમીમાં બે વાર નાપાસ થયેલા વિદ્યાર્થીઓને એનઆઇઓએસ (મુક્ત શિક્ષણ)માં દાખલ કરાવવાનો વિવાદાસ્પદ નિર્ણય લેવાયો.
ખૌફનાક ઘટનાની દ્રુશ્યાવલિ: સિક્કો ઉછાળી છોકરીની હત્યા અને લાશ સાથે દુષ્કર્મ
અવનીત કૌરના પર્લ વ્હાઇટ લહેંગામાં બોલ્ડ લુક: ફેન્સ ફિદા થઈ ગયા
વિરોધ પક્ષોની ટીકાઓ
- ભાજપ: નેતા વિજેન્દ્ર ગુપ્તાનો આરોપ: “10 વર્ષમાં માત્ર 75 નવી શાળાઓ બની, 29 પ્રતિભા વિદ્યાલય બંધ થયા.”
- કોંગ્રેસ: સંદીપ દીક્ષિતનો પ્રશ્ન: “કામચલાઉ શિક્ષકોને સ્થાયી કેમ નથી કર્યા?”
નિષ્ણાતોની નજરમાં
- પ્રોફેસર જેએસ રાજપૂત (NCERT): “ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર અને શિક્ષણગત સુધારામાં મોટા પગલાં નથી લેવાયા. નબળા વિદ્યાર્થીઓને ઓપન સ્કૂલમાં ધકેલવા એ સમસ્યાનો ઉકેલ નથી.”
- ડૉ. લતિકા ગુપ્તા (દિલ્હી યુનિવર્સિટી): “હેપિનેસ કેરિક્યુલમ જેવા પ્રયોગો સકારાત્મક છે, પરંતુ શિક્ષકો પર બિન-શૈક્ષણિક ભાર વધ્યો છે.”
નિષ્કર્ષ: શું ફેરફાર થયો છે?
દિલ્હીની સરકારી શાળાઓમાં ભૌતિક સુવિધાઓ અને ટોચના પરિણામોમાં સુધારો થયો છે. પરંતુ, ડ્રૉપઆઉટ દર, શિક્ષકોની ખોટ, અને ખાનગી શાળાઓમાં વધતા એડ્મિશન (2022-23માં 36.79%) સવાલ ઊભા કરે છે. 2024ની ચૂંટણી પરિણામો આ મોડેલની સફળતા કે મર્યાદાઓ સ્પષ્ટ કરશે.
સંદર્ભ: શિક્ષણ મંત્રાલયના રિપોર્ટ, UDISE+ ડેટા, સીબીએસઇ રિઝલ્ટ્સ.